اسلام و خشونت درجهان اسلام؛ از زمینه های نظری تا اقدامات عملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار مطالعات منطقه ای دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران

10.22034/irr.2020.107964

چکیده

جهان اسلام و بخصوص خاورمیانه یکی از نقاط منازعه خیز جهان است. منازعات در این منطقه دلایل مختلفی دارد اما در تمام انگیزه ها یا رنگ و بوی دینی حضوری پررنگ دارد. یکی از مهمترین دلایل ارتباط این منازعات با مذهب، به رویکردهای متعدد و گاهی متناقضِ مسلمانان به اسلام، و در نتیجه به زمینه های علمی و نظری باز می گردد. ریشه های معرفت شناختیِ خشونت ها در جهان اسلام به طور کلی به تفسیرها و خوانش های مختلف دانشمندان مسلمان از اسلام باز می گردد که طی بیش از هزار سال، حوزه های علمی و معرفتی مختلفی را در قالب سنت های علمیِ مشخص شکل داده است. شش رویکرد یا حوزه مطالعاتی و معرفتی در جهان اسلام وجود دارد که سه رویکرد از آنها می توانند زمینه ساز خشونت باشند یا زمینه های تفسیر های خشونت آمیز در آنها وجود دارد که عبارتند از رویکردهای نقلی، فقهی و کلامی. سه رویکرد دیگر شامل فلسفی، اخلاق و عرفانی، صلح جویانه و مداراگرانه هستند. هدف این مقاله بررسی و تحلیل رویکردهای مختلف علمی و معرفتی به دین اسلام، و نشان دادن زمینه های خشونت یا صلح در هرکدام از آنهاست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Islam and Violence in the Islamic World; From Theoretical Backgrounds to Pragmatic Actions

چکیده [English]

The Islamic world, especially the Middle East, is one of the hot spots of conflicts in the world. There are various reasons for conflict in the region. One of the most important reasons of these conflicts derives from the multiplicity of Muslim approaches to Islam and theoretical contexts. We have to take it into our consideration that the epistemological origins of violence in the Muslim world largely trace back to the different interpretations of Muslim scholars from original Islam. These interpretations have shaped several scholarly and epistemic domains through the past millenniums. There are six approaches or areas of study and knowledge in the Islamic world, some of which can lead to violence or have violent interpretations, and others are peaceful and tolerant. The purpose of this article is to analyze multiple scholarly and epistemic approaches to Islam, and to point out the areas of violence or peace in each of them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Violence
  • Peace
  • Middle East
  • Extremism
ابوحنیه، حسن، ابورمان، محمد. (1398). سازمان داعش، ترجمه حسن بشیر، محمد حسین میرفخرائی، تهران: انتشارت دانشگاه امام صادق (ع).
احمدی، حمید. (1384). «جنبش‌های اسلامی و خشونت در خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 41، بهار.
احمدی، محمدامین. (1393). «مبانی دین‌شناسانه و انسان‌شناسانه عدم خشونت و نفرت در عرفان اسلامی»، در: نشست بین‌المللی گفت‌وگوی امنیتی هرات، دسترسی در: http://jameabaz.com/?p=16783.
اراکی، محسن. (1393). فقه نظام سیاسی در اسلام، قم: نشر معارف.
اسپوزیتو، جان. (1389). جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، ترجمه شجاع احمدوند، تهران: نشر نی.
اکرمی، طه، آقایی، سیدداود. (1398). «راهبردهای امریکا در قبال بحران‌های جاری غرب آسیا و شمال افریقا: مطالعه موردی داعش»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، شماره 30، پاییز.
الدخیل، خالد. (1397). ریشه‌های اجتماعی شکل گیری وهابیت، تهران: موسسه آفتاب خرد.
الشیبانی، ابوعبدالله أسد. (1411 ق). أصول السنة، السعودیة: دار المنار.
امینی، علی‌اکبر و حزباوی، قاسم. (1389). «مبانی فکری خشونت سیاسی در بنیادگرایی اسلامی»، فصلنامه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، پاییز.
ایازی، سید محمدعلی. (بی‌تا). «صلح در قرآن»، در: نشست «تحکیم صلح و نفی افراطی گری و خشونت ورزی».
ایجی، قاضی عضدالدین. (بی‌تا). المواقف فی علم الکلام، بیروت- لبنان: عالم الکتب.
ایزدهی، سید سجاد. (1394). «ماهیت فقه سیاسی»، مجله حقوق اسلامی، سال دوازدهم، شماره 44، بهار.
آزادپور، محمد. (1386). «از خشونت تا فضیلت (تأویل خشونت سیاسی در فلسفه اسلامی)، خردنامه همشهری، شماره 15، خرداد.
بازرگان، محمدنوید. (1389). «مولانا و جهان صلح یکرنگ»، پژوهشنامه ادب حماسی، شماره 9، تابستان و پاییز.
برزگر، کیهان. (1385). «جایگاه تروریسم جدید در مطالعات خاورمیانه و روابط بین الملل»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 48 و 49.
برنجکار، رضا. (1385). آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم: طه.
پزشکی، محمد. (1381). «چیستی فلسفه سیاسی اسلامی»، مجله علوم سیاسی دانشگاه باقر العلوم (ع)، شماره 17، بهار.
تفتازانی، مسعود بن عمر. (1407 ق). شرح العقاید النسفیة، مصر: مکتبة الکلی‌ات الأزهریة.
جانی پور، محمد و لطفی، سید مهدی. (1394). «نقش آیات اخلاقی قرآن کریم در تدوین نظام هدایت فردی و اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن وحدیث، دوره 12، شماره 2، تابستان.
جعفر ظالمی، محمدصالح. (1428 ق). من الفقه السیاسی فی الاسلام، بی‌جا: دارالکتاب الاسلامی.
جعفری، یعقوب. (1364). «اهل حدیث و سنتگرایی خشک آنان»، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، سال 25، شماره 3، خرداد.
جعفریان، رسول. (1369). «رویارویی فقیهان و صوفیان در عصر صوفیان» مجله کیهان اندیشه، شماره 33.
جوادی، محسن و مسعودی، اصغر. (1392). «حقوق حیوانات از منظر اسلام»، مجله پژوهش‌های اخلاقی، شماره 14، زمستان.
حسن طاهری خرم‌آبادی. (1385). عدم تحریف قرآن، قم: بوستان کتاب قم.
حسین بن محمدتقی. (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت-لبنان: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
حقیقت، صادق. (1380). «چیستی و گونه‌های فلسفه سیاسی»، مجله نامه مفید، شماره 25.
حلی، علامه. (1414 ق). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
حیدری، ایوب. (1393). «فرهنگ و گسترش تروریسم و افراطی‌گری در خاورمیانه و شمال آفریقا (با تأکید فعالیت‌های داعش)»، فصلنامه سیاست، سال اول، شماره 4.
خامه‌یار، عباس، «عرفان و معنویت مبتنی بر آموزهای وحیانی؛ پادزهر افراط و خشونت»، در: اجلاسیه گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و شبه قاره هند، مشهد: خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا).
خراسانی، ابوالفضل. (1385). «نسبت کلام اسلامی با فلسفه اسلامی»، مجله معارف عقلی، شماره 3، پاییز.
خوشنویس، حمید. (1383). «معرفی ردیه‌های نگاشته شده بر تصوف»، مجله آینه پژوهش، شماره 85، فروردین و اردیبهشت.
دامن‌پاک‌مقدم، ناهید. (1388). «درآمدی بر آسیب‌شناسی فهم احادیث با تکیه بر ضرورت معرفت شیعه در درایت روایت»، مجله حسنا، شماره 1، تابستان.
دکمجیان، هرایر. (1377). اسلام در انقلاب: جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب (بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی)، چاپ سوم، تهران: کیهان.
دینانی، ابراهیم. (1379). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.
رضوانی، محسن. (1393). «مؤلفه‌های فهم فلسفه سیاسی اسلامی»، مجله علوم سیاسی، شماره 67.
رمضان، حسن محسن. (1398). کالبد شکافی اندیشه سلفیت افراطی، ترجمه سید مرتضی حسینی فاضل، علیرضا فرازی، تهران: موسسه آفتاب خرد.
روحی، نبی‌الله. (1393). «مبانی اعتقادی تروریسم تکفیری»، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 23، تابستان.
ساجدی، امیر. (1395). «ریشه یابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر گسترش تروریسم در خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال نهم، شماره 33، پاییز.
سازگارا، محمدمحسن. (1381). «اسلام گرایی»، مجله بازتاب اندیشه، شماره 28.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1427 ق). بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
ستوده، علی‌اصغر و خزائی، جعفر. (1393). «آسیب‌شناسی رشد جریان‌های تکفیری در خاورمیانه»، فصلنامه حبل‌المتین، سال سوم، شماره 10.
سعید، بابی.(1379). هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی، ترجمه غلامرضا جمشیدی‌ها و موسی عنبری، تهران: دانشگاه تهران.
سعیدی، محمدمسعود. (1387). «سیره نبوی الگوی جامعه اخلاقی»، مجله پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره 71، مرداد و شهریور.
سیدنژاد، سید باقر. (1389). «سلفی گری در عراق و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 47، بهار.
شاکری زواردهی، روح‌الله و عبدلی مسینان، مرضیه. (1394). «ضرورت حکومت دینی با تأکید بر حکومت‌محوری فقه اجتماعی»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره 12، بهار.
شرفی، عبدالمجید. (1394). اسلام میان حقیقت و تجلی تاریخی، ترجمه عبدالله ناصری، چاپ دوم، تهران: کویر.
شفیعی مازندرانی، سید محمد. (1389). «فقه و حکومت»، مجله پژوهش‌های فقهی، سال ششم، شماره 2، تابستان.
شفیعیان،روح‌الله. (1396). عیار نقدها (بررسی تحلیلی نقدهایی بر عرفان و حکمت اسلامی)، مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی.
شکوری، ابوالفضل. (1394). فقه سیاسی اسلام، تهران: نورا.
شهرستانی، علی. (1390). منع تدوین حدیث، ترجمه هادی حسینی، قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع).