جنبش جنگل در پرتو کشمکش قدرت‌های بزرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه تاریخ گیلان شناسی دانشگاه گیلان

2 کارشناس ارشد ایرانشناسی دانشگاه گیلان

چکیده

جنبش جنگل در دهه‌های نخست سده بیستم و هم زمان با شروع جنگ جهانی اول در گیلان به وقوع  پیوست. با توجه به شرایط بحرانی جهان، روسیه، انگلستان،آلمان و عثمانی سعی داشتند از جنبش جنگل برای­کامیابی‌های سیاسی خود سود جویند. شکل‌گیری انقلاب بلشویکی در روسیه و طرح انترناسیونالیسم جهانی و همچنین گرایش برخی از رهبران جنبش جنگل به بلشویزم، وحشت انگلیسی‌ها را برانگیخت ­­و این موضوع موجب دخالت آنها در مسائل مربوط به جنبش گشت. از سوی دیگر، سایر دولت‌های درگیر جنگ نظیرآلمان و عثمانی به طور غیرمستقیم از  جنبش حمایت می‌کردند. کشمکش دولت‌های بزرگ  بر سر جنبش جنگل، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی شمال ایران  و اهمیت منطقه قفقاز برای نیروهای درگیر در جنگ بود. یافته­های تحقیق بیانگر آن است­که هدف واقعی برخی کشورها از این کشمکش‌ها، در فشار قرار دادن دولت تازه‌تاسیس شوروی و برخی دیگر درگیرنمودن رقیب سیاسی خود در شمال ایران و دستیابی به منافع‌شان در ایران بود. برآیند این سیاست‌ها موجب ناکامی جنبش جنگل گشت. بر این اساس، پرسش اصلی پژوهش مبتنی بر آن است که دولت‌های بزرگ چه نگرش‌ها و اهدافی را در برابر جنبش جنگل دنبال می‌کردند؟ فرضیة مقاله معطوف به آن است که جنبش جنگل به دلیل هم زمانی وقوع آن با جنگ جهانی اول و واقع‌شدن در همسایگی قفقاز، مورد توجه ویژه دولت‌های بزرگ قرار گرفت و این مساله موجب شد تا آینده جنبش جنگل در کشمکش دولت‌های بزرگ تحت تاثیر اهداف سیاسی آن دولت‌ها قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The forest movement in the light of the struggle of the great powers

نویسندگان [English]

  • Abbas Panahi 1
  • Amir Mehrnia 2

1 Member of Guilan History Department of Guilan University

2 Master of Iranian Studies, University of Guilan

چکیده [English]

The forest movement took place in the early decades of the twentieth century, at the same time as the outbreak of World War I in Gilan. Given the critical conditions of the world, Russia, Britain, Germany and the Ottomans tried to use the forest movement for their own political ends. The emergence of the Bolshevik revolution in Russia and the plan of world internationalism, as well as the tendency of some forest movement leaders to Bolshevism, aroused the British panic, and this interfered with the movement's issues. On the other hand, other war-torn states, such as the Germans and the Ottomans, indirectly supported the movement. The struggle of the big states over the forest movement was due to the geopolitical position of northern Iran and the importance of the Caucasus region to the forces involved in the war. The findings indicate that some countries' real purpose in these struggles was to pressurize the newly established Soviet government and others to engage their political rival in northern Iran and pursue their interests in Iran. As a result of these policies, the forest movement failed. Accordingly, the main research question is what attitudes and goals did the large governments pursue towards the forest movement? The paper hypotheses that the forest movement, due to its coincidence with World War I and its neighborhood in the Caucasus, was of particular interest to large states, and this led to the future of the forest movement in the conflict of large states influenced by its political goals. Governments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Forest movement
  • Soviet
  • British
  • Ottoman
  • German
آبراهامیان، یرواند. (1389). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل­محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
آوری، پیتر. (1387). تاریخ ایران دوره افشار، زند، قاجار. ترجمه مرتضی ثاقب­فر. تهران: انتشارات جامی.
افشار، ایرج. (1380). برگه­های جنگل، نامه­های رشت و اسناد نهضت جنگل. تهران: نشر و پژوهش فرزان.
بهار، محمدتقی. (1392). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه. ج1. تهران: نشر امیرکبیر.
پرسیتس، مویسی. (1379). بلشویک­ها و نهضت جنگل. ترجمه حمید احمدی، تهران: نشر شیرازه.
تروتسکی، لئون. (1360). تاریخ انقلاب روسیه. ج 1. ترجمه سعید باستانی. تهران: نشر فانوس.
جنگلی، اسماعیل. (1357). قیام جنگل. با مقدمه و کوشش اسماعیل رائین. تهران: نشر جاویدان.
دنسترویل، چارلز. (1357). امپریالیزم انگلیس در ایران و قفقاز. ترجمه حسین انصاری. تهران: کتابخانه منوچهری.
دولاندلن، شارل. (1390). تاریخ جهانی. ترجمه احمد بهمنش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دولت­آبادی، یحیی. (1371). حیات یحیی. ج3 و 4. تهران: انتشارات عطار و فردوسی.
رادمنش، محمد. (1381). حیدرخان عمواوغلی. رشت: انتشارات حرف نو.
رحمانیان، داریوش. (1379). چالش جمهوری و سلطنت در ایران؛ زوال قاجار و روی کار آمدن رضاشاه. تهران: نشر مرکز.
رواسانی، شاپور. (1384). اولین جمهوری شورایی در ایران (نهضت جنگل). تهران: نشر چاپخش.
سپهر، مورخ­الدوله. (1362). ایران در جنگ بزرگ. تهران: نشر ادیب.
شاکری، خسرو. (1386). میلاد زخم جنبش جنگل و جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران. ترجمه شهریار خواجیان. تهران: نشر اختران.
شمیم، علی‌اصغر. (1387). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: نشر زریاب.
صبوری­دیلمی، محمدحسن. (1358). نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه جنگل. تهران: چاپ مظاهری.
عاقلی، باقر. (1369). روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب. تهران: نشر گفتار.
عظیمی، رقیه سادات. (1377). نهضت جنگل به روایت اسناد وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
فخرایی، ابراهیم. (1357). سردار جنگل. تهران: نشر جاویدان.
کاتم، ریچارد. (1385). ناسیونالسم در ایران. ترجمه احمد تدیّن. تهران: انتشارات کویر.
کشاورز، فتح­الله. (1371). نهضت جنگل و هیئت اتحاد اسلام (اسناد محرمانه و گزارش­ها). تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
گنیتس، ولادیمیر. (1385). بلشویک­ها در گیلان. ترجمه جعفر مهرداد. رشت: بازشناسی نهضت جنگل.
گیلک، محمدعلی.  (1371). تاریخ انقلاب جنگل. رشت: نشر گیلکان.
لنزوسکی، جورج. (1356). رقابت روسیه و غرب در ایران. ترجمه اسماعیل رائین. تهران: نشر جاویدان.
مابرلی، جیمز. (1369). عملیات در ایران (جنگ جهانی اول 1918 ـ 1914). ترجمه­ کاوه بیات. تهران: نشر رسا.
مدنی، میراحمد. (1377). جنبش جنگل و میرزا کوچک‌خان (خاطرات میراحمد مدنی، عضو شورای اتحاد اسلام و مدیر روزنامه پرورش). به کوشش سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مستوفی، عبدالله. (1371). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری قاجاریه. ج3. تهران: انتشارات زوار.
مکی، حسین. (1358). تاریخ بیست ساله ایران. ج1. تهران: نشر امیرکبیر.
................... . (1357). زندگانی سیاسی احمدشاه. تهران: نشر امیرکبیر.
منشورگرگانی، محمدعلی. (1368). رقابت شوروی و انگلیس در ایران. مقدمه و توضیحات محمد رفیعی‌مهرآبادی. تهران: مؤسسه مطبوعات عطائی.
میرابوالقاسمی، محمدتقی. (1378). دکتر حشمت و اندیشه اتحاد اسلام در جنبش جنگل. تهران: نشر ندا.
میرزاصالح، غلام­حسین. (1369). جنبش میرزا کوچک‌خان بنابر گزارش­های سفارت انگلیس در تهران. تهران: نشر تاریخ ایران.
نعمتی­لیمائی، امیر. (1389). مجموعه روزنامه­های جنگل (نشریه نهضت جنگل). مشهد: نشر امید مهر.
نوزاد، فریدون. (1385). نقش احسان­اله‌خان در نهضت جنگل. رشت: نشر کتیبه گیل.
هدایتی­خوشکلام، منوچهر. (1383). یادداشت­های احمد کسمائی از نهضت جنگل. رشت: نشر کتیبه گیل.
هوشنگ­مهدوی، عبدالرضا. (1388). روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم. تهران: نشر امیرکبیر.
یقیکیان، گریگور. (1363). شوروی و جنبش جنگل. به کوشش برزویه دهگان. تهران: نشر نوین.