پژوهش های روابط بین الملل

ایران- عراق: چشم اندازی بر راهبردی شدن مناسبات دوجانبه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه علوم سیاسی دانشگاه رازی، کرمانشاه.

2 کارشناس ارشد علوم سیاسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

3 کارشناس ارشد روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی

چکیده

کشور عراق به دلیل وزن ژئوپلیتیکی و ظرفیت بالقوه­ اقتصادی، یکی از بازیگران مهم در منطقه­ خاورمیانه است.  حمله­ نظامی آمریکا به عراق و سقوط صدام درمارس2003 سبب تحولات ژئوپلیتیکی نوینی نه تنها در سیاست خارجی این کشور، بلکه در روابط با همسایگان شد و فرصت­های جدیدی را برای سرآغاز مناسبات راهبردی با ایران فراهم کرد. تهران نیز ضمن استقبال از تحولات جدید در عراق پس از صدام، درپی گسترش مناسبات درعرصه­های مذهبی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی برآمد. به­رغم افزایش رقابت­های منطقه­ای ناشی از خلاء قدرت در عراق و حضور عربستان سعودی به عنوان رقیب استراتژیک ایران در منطقه، بسترهای اصلی برای ایجاد اتحاد راهبردی درمناسبات ایران- عراق به دلایلی بیش از هر زمان دیگری مُهیا است: نخست، تحولات عراق نقش کلیدی در مسائل سیاسی- امنیتی ایران همچون حفظ امنیت، تمامیت ارضی و مقابله با تروریسم دارد. دوم، اشتراکات فرهنگی، پیوندهای مذهبی و مبادلات اقتصادی در ایجاد اتحاد راهبردی دو کشور نقشی مهم دارند. با توجه به این مهم، پژوهش حاضر به تبیین عناصر و متغیرهای اثرگذار بر اتحاد راهبردی دو کشور می­پردازد.  پرسش اصلی پژوهش حاضر عبارت است از: در پرتو تحولات سیاسی پس از صدام تا چه میزان امکان اتحاد راهبردی در مناسبات دو کشور ایران و عراق وجود دارد؟ فرضیه پژوهش: " با توجه به اشتراک مذهبی، فرهنگی، اقتصادی و مسائل امنیتی، دو کشور ایران و عراق می­توانند در راهبرد بلندمدت مناسبات سیاسی خود مکمل واقع شده و به اتحاد راهبردی دست یابند". روش تحقیق در این پژوهش، تبیین علّی و نوع پژوهش کاربردی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Islamic Republic of Iran and Iraq: The Landskape of Strategic Alliance

نویسندگان [English]

  • Seyyed Shamsodyn Sadeghy 1
  • Mehry Maraby 2
  • Narges Eksa 3

1 Assistant Professor, Department of Political Science, Razi University, Kermanshah.

2 MA in Political Science, Razi University, Kermanshah

3 Master of International Relations, Kharazmi University

چکیده [English]

Historically, Iraq stands out as one of the Cultural, Religious and Political centres of the Middle East, a leading Country which has constantly exerted a relevant impact on the regional system. Developments in post-Saddam Iraq will not only affect its foreign relations, they will also significantly affect the foreign policy framework and even the fractious political system of its most geopolitically significant neighbor Iran. Due to its Geopolitic weight and potential Economic capacity, Iraq is one of major actors in strategic Middle East region.  The US invasion leading to Saddam Hussein’s overthrow in March 2003 provided Iran with a unique opportunity to reshape its national and regional position. By taking advantage of the security vacuum in Iraq, Tehran has been employing a broad policy that tries to manipulate its neighbour’s political, religious, economic and security sectors. This policy, primarily based on security concerns, has two major, interrelated aims: to prevent Iraq from re-emerging as a strategic threat and to limit Saudi Arabia   influence. Iran predominantly uses its longstanding ties with some of Iraq’s foremost politicians and political parties to wield influence. Furthermore, it utilises its brand of Shi’a Islam as a political tool for mobilisation. With this regard, In this article, we seek to evaluate Iran’s policy towards Iraq since the US attack in 2003 till now. First, we will point to the regional consequences of the US attack on Iraq, emphasizing major implications for Iran. Second, we will evaluate Iran’s policy towards Iraq’s occupation. Also, We Analysis of opportunities and obstacles  to Strategic Alliance Iran and Iraq in the light of Geopolitic evolution in the Middle East. The research methods, Explanation and analytical research was applied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Iraq
  • Alliance
  • Strategy
ابراهیمی، نبی­الله. (1389). «چشم‌انداز روابط کشورهای عرب با عراق جدید»، فصلنامه مطالعات راهبردی،  (47). صص 150-123.
اسدی، علی‌اکبر. (1387). عراق پس از صدام و بازیگران منطقه‌ای. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
........ . (1388). رویکرد عربستان سعودی درقبال عراق نوین (مجموعه مقالات عراق نوین وتحولات خاورمیانه). تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
برزگر،کیهان. (1386). «ایران، عراق جدید و نظام امنیت منطقه‌ای خلیج فارس»، فصلنامه راهبرد، (43). صص 76-59.
بهزادى، حمید. (1368).  اصول روابط بین‌الملل و سیاست خارجى. تهران: نشر دهخدا.
پورسعید، فرزاد. (1382). «عراق جدید و تهدید منزلت منطقه‌ای جمهوری اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، (20). صص 453-429.
تلاشان،حسن. (1389). «دورنمای ژئوپلیتیک شیعه در عراق»، فصلنامه شیعه‌شناسی، (31). صص 128-109.
ثقفی‌عامری، ناصر. (1385). «عراق جدید: تغییرات ژئوپلیتیک»، فصلنامه راهبرد، (39). صص 131-115.
جعفریان، رسول. (1385). «تشیع در عراق و مناسبات با ایران»، فصلنامه مطالعات تاریخی، 4 (15). صص 200-181.
جلیلی، محمدرضا و حسین سپهر. (1384). «امیدها و تردیدهای ایرانیان پس ازصدام»، فصلنامه راهبرد، (37). صص 210-197.
جعفرى‌ولدانى، اصغر. (1374). «چشم‌داشت‌هاى ترکیه به شمال عراق»، ماهنامه اطلاعات سیاسى- اقتصادى، 9 (12-11).
جوادی‌ارجمند، محمدجعفر و دیگران. (1391). «دیپلماسی فرهنگی ایران در عراق و چشم‌انداز آینده در روابط دو کشور»، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4 (3). صص 186-173.
چوخاچی‌زاده‌مقدم، محمدباقر و دیگران. (1392). «ژئوپلیتیک قومی- مذهبی عراق و تأثیر آن بر امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، (37). صص 92-76.
حافظ‌نیا، محمدرضا و ابوالفضل کاوندی‌کاتب. (1389). «روابط ایران و کشورهای عربی پس از حمله آمریکا به عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه،(62). صص 26-9.
حسینی، محمدتقی. (1387). «تحول نقش ایران و چالش‌های پیش‌رو»، فصلنامه سیاست خارجی، (87). صص 882-859.
خسروی، غلام‌رضا. (1390). چشم‌انداز آینده عراق. تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
دهقانی، سیدجلال‌الدین و رضا کرم‌نیا. (1388). «بررسی تأثیر هویت بر راهبرد روابط ایران و عراق»، فصلنامه نگرش راهبردی، (101-100). صص 146-109.
دوئرتی،جیمز و رابرت فالتزگراف. (1376). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل. ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی. چاپ دوم. تهران: نشر قومس.
          دهشیار، حسین. (1395). «گسل­های هویتی و اقتصاد سیاسی گروه داعش»، فصلنامه سیاست جهانی، 5 (3). صص 26-7.
دهقانی‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1389). نظریه‌های مختلف در روابط بین‌الملل (جزوه درسی).تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی.
ذاکراردکانی، طاهره. (1390). «بررسی عوامل تاثیرگذار بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان در عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، (67). صص 98-59.
سریع القلم، محمود. (1374). «تبیین مبانى سیاست خارجى عراق»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، 2 (2).
عزتی، عزت‌الله سهیلا نانوا. (1390). «بررسی تغییر ساختار سیاسی عراق از متمرکز به فدرالیسم و اثرات آن بر امنیت ملّی ایران»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، (29). صص 153-135.
................................. . (1390). «سیاست خارجی ایران و چالش‌های فرا روی ایران با تغییر ساختار سیاسی در عراق»، فصلنامه دانشنامه، (75).
علوی‌پور، سیدمحسن. (1388). «ژئوپلیتیک عراق و امنیت در منطقه خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، (57). صص 122-105.
فولر،گراهام، رحیم فرانکه. (1384). شیعیان عرب مسلمانان فراموش‌شده، ترجمه خدیجه تبریزی، قم: انتشارات مرکز شیعه‌شناسی.
قوام، سیدعبدالعلی. (1380).  اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل. تهران: نشر سمت.
......................... . (1388). روابط بین­الملل: نظریه­ها ورویکردها.تهران: نشر سمت.
کاظمی، سیدعلی‌اصغر. (1370).  نظریه­های همگرایی در روابط بین­الملل. تهران: نشر قومس.
کاظمی‌دینان، سیدمرتضی. (1388). علل خیزش شیعیان حاشیه جنوبی خلیج فارس. قم:انتشارات شیعه‌شناسی.
مجتهدزاده، پیروز. (1372). کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس. ترجمه و تنظیم حمیدرضا ملک‏‌محمدى‌نورى. تهران: دفتر مطالعات سیاسى و بین‏المللى.
مشیر زاده، حمیرا. (1389). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل.چاپ پنجم. تهران: نشر سمت.
معروف، یحیی. (1392). «ویژگی‌های جغرافیایی قلمروهای شیعه‌نشین: هلال شیعی». فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی. (33). صص 284-269.
نادری، محمود. (1386). «چگونگی روند دولت‌سازی در عراق پس از صدام و مایه‌های ناامنی»، ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، (237 و 238). صص 55-48.
نعمت‌پور، محمد و سنور تباک. (1392). «بازیگران عراق نوین و استراتژی سیاسی امنیتی ایران». فصلنامه پژوهش‌های علوم انسانی. (19). صص 36-11.
  نعمت­پور، محمد. (1393). «داعش: سلفی­های امروز»، روزنامه صبح ایران: روژان، 20 (2930).
نفیسی، عبدالله‌فهد. (1364). نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی. ترجمه کاظم چایچیان. چاپخانه سپهر.
  نیاکویی، سیدامیر و حسین بهمنش. (1391). «بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها». فصلنامه روابط خارجی، 4 (4). صص 136-97.
یزدانی، عنایت‌الله و مجتبی تویسرکانی. (1385). «دگرگونی‌های سیاسی عراق و روابط ایران و آمریکا»، ماهنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، (226-225). صص 103-90.
 
 
 منابع انگلیسی
Alterma, J. B. (2007). IRAQ an the Gulf States, The Balance of fear united.
Bakhash, Sh. (2004). The Troubled Relationship: Iran and Iraq, 1930–1980. In: Potter, Lawrence G. and Gary G. Sick. (2004). IRAN, IRAQ, AND THE LEGACIES OF WAR. New York: Palgrave Macmilla Press.
Bongers, R. (2012). Iran’s foreign policy towards post-invasion Iraq. Journal of Politics & International Studies, 8 (4), pp. 124-160.
British Petroleum. (2012). Iraq: Sustainability Report. London.Available at: < www.bp.com>, (accessed on 2013, May 12).
Cohen , S. (1973). Geography and politics in a world Divided, 2nded. NewYork: Random House.
Ehteshami, A. (2003). Iran-Iraq Relations after Saddam. The Washington Quarterly, 26 (4), pp. 115–129.
Eisenstadt, Michael and et al. (2011). Iran’s Influence in Iraq Countering Tehran’s Whole-of-Government Approach. Available at:   http://www.washingtoninstitute.org, (accessed on 2014, April 26).
Energy Information Administration. (2014). Iraq: Country Analysis Brief. Available at: http://www.eia.doe.gov/cabs/ caspase.html, (accessed on 2015, Jun 21)
Gehring, T. (1996). Integrating Integration Theory: Neo-functionalism and International Regimes. Global Society, 10 (3), pp. 225-253.
Haas, E.B. (1975). The Obsolescence of Regional Integration Theory. Berkeley: University of California, Institute of International Studies (25)
Haji-yousefi, A. M. (2006). EVALUATION OF IRAN’S FOREIGN POLICY IN IRAQ. Available at:  http://pendientedemigracion.ucm.es/ info/unisci/revistas/UNISCI10Amir.pdf, (accessed on 2014, April 21).
 
http://www.alamuae.com/uae/ahowtopic-llo.html
http://www.bashgah.net/sources-208.html
http://www.visibleearth.nasa.gov/view_set.php?categoryId=2114&p=1
http://www.visibleearth.nasa.gov/view_set.php?categoryId=2114
http://www.institutkurde.org/en/kurdorama/map_of_kurdistan.php
International Energy Agency. (2005). World Energy Outlook 2005: Middle East and North Africa Insights.Available at: www.iea.org, (accessed on 2015, Feb 12).
Katzman, K. (2015). Iran’s Foreign Policy. Congressional Research Service, June.
Kubba, L. (2004). Iraqi Shi‘i Politics. In: Potter, Lawrence G. and Gary G. Sick. (2004). IRAN, IRAQ, AND THE LEGACIES OF WAR. NewYork: Palgrave Macmillan Press.
Maggiolini, Paolo. (2013). IRAQ’S FOREIGN POLICY DIRECTIONS AND REGIONAL DEVELOPMENTS. WHERE DOES IRAQI FOREIGN POLICY START?  Analysis. (199), pp.1-11.
Mitrany, D. (1966). A Working Peace System.Chicago: Quadrangle Books.
…………… . (1975). the Functional Theory of Politics. London: Martin Robertson and Company.
Plano, J and R. Olton. (1982). The International Relation Dictionary.Western Michigan University Press.
Popoviciu, A. C. (2010). David Mitrany And Functionalism. The Beginnings of Functionalism. Revista Româna de Geografie Politica, XII (1), pp.162-172.
Potter, L. G and G. G. Sick. (2004). IRAN, IRAQ AND THE LEGACIES OF WAR. NewYork: Palgrave Macmillan Press.
Singh, K. R. (1981). The Persian Gulf: Arms Control. Camberra: The Strategic and Defence Studies Center.
پژوهش های روابط بین الملل
دوره 6، شماره 22 - شماره پیاپی 1
اسفند 1395
صفحه 129-162