پژوهش های روابط بین الملل

عوامل مؤثر در ایجاد بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی منطقه خلیج‌فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه آزاد سلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

در منطقه ژئوپلیتیک خلیج­فارس عوامل بسیاری توان برهم­زدن ثبات سیاسی و امنیتی منطقه را دارد. هر یک از عوامل دارای ابعاد متفاوتی­اند و در سطوح متفاوتی قرار دارند. با این­حال در منطقه خلیج­فارس، مهمترین عاملی که ساخت ذهنی منطقه را تشکیل داده ”رقابت“ است و به عنوان عامل فرادست؛ دیگر عوامل بی­ثبات را تحت‌الشعاع خود قرار می­دهد. سئوال اصلی پژوهش این است که ناپایداری و بی­ثباتی در منطقه خلیج­فارس ریشه در چه عواملی دارد و آیا عاملی وجود دارد که بتواند دیگر عوامل را تحت­الشعاع خود قرار دهد و به عنوان عامل اصلی در بی­ثباتی منطقه به حساب آید؟ فرضیه مقاله در پاسخ به سئوال پژوهش این است که عوامل متعددی در منطقه وجود دارد که باعث بی­ثباتی در منطقه شده­اند با اینحال مهم­ترین عاملی که ظرفیت ایجاد ثبات و یا بی­ثباتی در منطقه خلیج فارس را دارد، ”نظام ژئوپلیتیک“ منطقه است و هر یک از نظام­های سیاسـی منطـقه در تلاشند تا به یک جایـگاه برتر در این ساختار ژئوپلیتیک برسند. نظام­های متعدد امنیتی ناشی از ساختار ژئوپلیتیکی و نظم ژئوپلیتیک دوقطبی منطقه­ای بوده و زمینه اصلی بروز چالش­های سیاسی در منطقه می­باشد؛ درحالیکه تغییر ساخت ژئوپلیتیک منطقه منجر به تغییر نظام امنیتی منطقه شده و رویکرد سیاست خارجی دولت­های منطقه، ظرفیت خنثی­سازی و بلااثر کردن عوامل تنش­زای منطقه را خواهد داشت و بستر را برای ایجاد ثبات امنیتی و سیاسی در این منطقه فراهم می­نماید. مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه­ای نظیر کتب، مقالات، اینترنت و مصاحبه با اساتید و نخبگان دانشگاهی مورد نگارش درآمده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Factors Influencing Political and Security Instability in the Persian Gulf

نویسندگان [English]

  • Abdoreza Faragyrad 1
  • seyedmostafa hashemy 2

1 Associate Professor of Political Geography, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran

2 PhD student of Political Geography, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran

چکیده [English]

In the Gulf geopolitical region, many factors have the potential to undermine the region's political and security stability. Each of these factors have different dimensions and are at different levels. However, in the Gulf region, the most important factor that constitutes the region's mental structure is "competition" and, as an outlier, overshadows other instability factors. The main research question is, what are the causes of instability and instability in the Gulf region and is there a factor that can overshadow other factors and be a major factor in regional instability? The hypothesis of the paper in response to the research question is that there are several factors in the region that have caused instability in the region. However, the most important factor that has the potential to stabilize or destabilize the Gulf region is the "geopolitical system" of the region and each of them. Regional political systems are striving to achieve a high place in this geopolitical structure. Multiple security systems stemming from geopolitical structure and bipartisan geopolitical order are the main political challenges in the region, while changing the geopolitical structure of the region results in regional security changes and regional governments' foreign policy approach, neutralizing and disrupting regional factors. Will provide the platform for security and political stability in the region. The article is descriptive-analytical and uses library tools such as books, articles, internet and interviews with professors and academic elites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gulf Region
  • Offensive Realism
  • Defensive Realism
  • Security
  • Geopolitical Structure
ابوالحمد، عبد‌المجید(1377)، مبانی سیاست، تهران: طوس.
آرون، ریمون(1364)،‌ مراحل اساسی سـیر انـدیشه در جامعه‌شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران:انتشارات علمی و فرهنگی،‌ چاپ‌ چهارم.
اسدی، علی­اکبر(1389). «شورای همکاری خلیج­فارس: سیاست خارجی و روندهای داخلی»، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، آبان 1389، لینک دسترسی:
http://www.csr.ir/departments.aspx?abtid=05&depid=44&semid=462
إلهی، همایون(1369). خلیج‌فارس و مسائل آن؛ تهران: نشر قومس
امامی، محمدعلی (1382). عوامل تأثیرگذار خارجی در خلیج­فارس. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی
امامی، محمدعلی(1379).«سنت، نوگرایی و مشروعیت در کشورهای خلیج­فارس»، فصلنامه سیاست خارجی. (55) 14،صص 731-732.
جمشیدی، محمدحسین و محمدی گهرویی، رسول(1391). «جمهوری اسلامی ایران و عراق نوین: تبیینی بر کاربرد قدرت نرم در عراق نوین در راستای تحقق ارزش­های اسلامی». فصلنامه مطالعات جهان اسلام. (4) 1، صص 62-63.
جمیل­بهجت، جوده(1383). «اقتصاد سیاسی جدید نفت در میان دولت­های خلیج­فارس»، مجله اقتصاد انرژی. ترجمه مصعب عبداللهی و مرتضی بکی­حصکویی، (64) 8، ص 28.
حاتمی، محمدرضا(1384). «بررسی و نقد مبانی مشروعیت حکومت از دیدگاه اهل سنت»، فصلنامه دانش سیاسی.(1) 13، صص 26-28.
حافظ­نیا، محمدرضا و رومینا، ابراهیم(1384). «تحول روابط ایران و عربستان و تأثیر آن بر ژئوپلیتیک خلیج­فارس»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. (77) 12، صص 68-69.
حافظ‌نیا، محمدرضا و کاویانی‌راد، مراد (1388)، افق‌های جدید در جغرافیای‌سیاسی، تهران: انتشارات سمت.
حافظ‌نیا، محمدرضا(1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
خادم، فاضله(1388). «بازتاب بازی عربستان و ایالات متحده بر امنیت ملی ایران»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه.(58) 14، صص 95-96.
خادم­المله، سعیده(1392). «نقد ومعرفی کتاب اقتصاد سیاسی خلیج­فارس»، فصلنامه سیاست خارجی. (105) 27، صص 588-591.
خلیلی، حسین(1387). «اولویت­های مطلوب نظام امنیتی حوزه خلیج­فارس»، مجله نگرش راهبردی. (99) 9، صص 241-242.
خوش­خطی، مهدی و امجدی، مهتاب(1386). «ساختار نظام بین­الملل و آینده سیاسی خلیج­فارس»، فصلنامه راهبرد و توسعه. (11) 3، صص 241-244.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال(1388). «منابع ملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامه سیاست. (11) 3، صص 223-228.
دهقانی­فیروزآبادی، سید جلال(1391). «واقع­گرایی نوکلاسیک و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست خارجی. (1) 26، ص 44.
دوستان، مهدی(1391). گفتمان اخوان­المسلمین و انقلاب مصر. مصاحبه در آبان 1392.
ساجدی، امیر(1392). «مشکلات توسعه­ای کشورهای منطقه خلیج­فارس با نظام­های موروثی». فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه آزاد کرج. (2) 8، صص 169-172.
سجادپور، سیدمحمدکاظم(1382). سیاست خارجی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی
عزتی، عزت­الله(1392) جزوه منتشر نشده درس اقتصاد سیاسی بین­الملل؛ دکترای دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران
فرجی­راد، عبدالرضا و هاشمی، سیدمصطفی(1394).«نقش نظام‌های سیاسی نامتجانس حوزه­خلیج‌فارس در بی­ثبات‌سازی امنیت منطقه»، فصلنامه راهبرد و مجلس. (2) 89، صص235-266.
فیرحی، داود(1380). «نظام سیاسی و دولت در اسلام». فصلنامه علوم سیاسی. دانشگاه باقرالعلوم، (15) 4، صص146-148.
کورز، لوئیس و برفلد روزنبرگ(1378)،‌ مشروعیت‌ سیاسی و دگرگونی‌ فرهنگی،‌ نظریه‌های بنیادی جامعه‌شناختی. ترجمه فرهنگ ارشاد،‌ تهران:نشر‌ نی.
کویینتن، آنتونی(1371)، فلسفه سیاسی، تـرجمه مـرتضی اسـعدی، تهران:الهدی.
نجفی­سیار، رحمان(1394). «بنیان­های ژئوپلیتیک کشورهای عربی خلیج­فارس». مصاحبه در مرداد 1394.
مشیرزاده، حمیرا(1386). «چرخش در سیاست خارجی ایالات متحده و حمله به عراق: زمینه های گفتمانی داخلی»، فصلنامه سیاست. (2) 1، ص76.
موسوی، حسین(1390). «تجلی مفهوم بیداری اسلامی در پیروزی انقلاب مصر»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه. (67) 17، صص 3-6.
وبر، ماکس(1374)، اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس مـنوچهری و دیگران،‌ تـهران: انتشارات‌ مولی.
موسوی شفائی، سید مسعود(1386). «ماهیت اقتصاد سیاسی بین‌الملل، اقتصاد سیاسی بین المللی در عصر جهانی شدن(شماره 7)». مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام. به نشانی:
http://www.csr.ir/departments.aspx?lng=fa&abtid=07&depid=44&semid=836
 
منابع انگلیسی
Puchala, D.J. (2005). “World hegemony and the united Nations”, International Studies Review. 7. P:502.
Kirshner, Jonathan (2010); “the tragedy of offensive realism: classical realism and the rise of china”, European journal of international relations, 2010, p 4.
Taliaferro, Jeffrey W. (2001). “Security Seeking under Anarchy”, International Security, Vol.25, No.3, winter 2001, pp: 158-159.
Binhuwaidin, Mohamed M. (2015), “Essential Threats to the Security of the GCC Countries in the Post Arab Spring Era”, Digest of Middle East Studies, Volume 24, Issue 1, spring 2015, PP: 1-25.
پژوهش های روابط بین الملل
دوره 6، شماره 22 - شماره پیاپی 1
اسفند 1395
صفحه 267-293