پژوهش های روابط بین الملل

سیاست‌گذاری منطقه‌ای ایران در حوزه‌ی دیپلماسی انرژی : در چارچوب اقتصاد سیاسی منطقه‌ای (2003-2019)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد بین الملل کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران

2 گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران

3 گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اقتصاد سیاسی خاورمیانه برای بیش از یک قرن است که بر منطق و محور تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای انرژی و دیگر مولفه‌های مضاف بر آن می‌چرخد. تکیه‌ی زیاد بر منابع انرژی خام در عین ایجاد محدودیت‌های همه‌جانبه بر کشورهای دارنده‌ی آن، اما زمینه را برای پویایی‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دیپلماتیک بر محور انرژی ایجاد کرده است. در این میان، یکی از فاکتورهای پویایی نقش انرژی بر سیاست خارجی منطقه را، دیپلماسی انرژی شکل می‌دهد، که شاید بتوان آن را از مهم‌ترین و در عین‌حال پیچیده‌ترین حوزه‌های دیپلماتیک در روابط بازیگران منطقه‌ای، خصوصاً دو غول انرژی منطقه، یعنی ایران و عربستان و دیگر بازیگران مهم چون کشورهای حاشیه‌ی جنوبی خلیج فارس به حساب آورد. از همین منظر، مقاله‌ی حاضر در تلاش است تا به تحقیق پیرامون این سوال بپردازد که «تحولات دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران در بستر اقتصاد سیاسی منطقه‌ای از 2003 تا 2019، از چه الگویی از رفتار سیاست خارجی پیروی نموده است؟» نتایج و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که الگوهایی کلیدی روابط ایران با خاورمیانه از دو مولفه‌های کلیدی تعامل ناچیز و تقابل شدید و حداکثری در حوزه‌ی دیپلماسی انرژی و در بستر اقتصاد سیاسی منطقه‌ای در طول سال‌های 2003 تا 2019 پیروی نموده است. در این مقاله از روش تحقیق تحلیلی ـ توسیفی و آماری موردی با استناد به منابع دسته اول انرژی و دیپلماسی استفاده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Iran's Regional Policy in the Field of Energy Diplomacy: In the context of regional political economy (2003-2019)

نویسندگان [English]

  • Sayed Reza Shahnazizadeh 1
  • Garineh Keshishyan Siraki 2
  • Hassan Khodaverdi 3

1 Department of Political Science and International Relations, Kish International Branch, Islamic Azad University, Kish Island, Iran

2 Department of Political Science, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3 Department of political science South Tehran branch Islamic Azad University, Tehran, Iran

چکیده [English]

For more than a century, the political economy of the Middle East has revolved around the logic and axis of international and regional developments in energy and other components. Relying heavily on raw energy resources, while imposing comprehensive restrictions on its holders, has paved the way for political, economic, cultural and diplomatic dynamics based on energy. Meanwhile, one of the dynamics factors is the role of energy in the region's foreign policy, energy diplomacy, which may be one of the most important and at the same time the most complex diplomatic areas in the relations of regional actors, especially the two energy giants, Iran and Saudi Arabia. He considered other important actors such as the countries on the southern shores of the Persian Gulf. From this perspective, the present article seeks to investigate the question of "What has been the pattern of foreign policy behavior following the developments in the energy diplomacy of the Islamic Republic of Iran in the context of regional political economy from 2003 to 2019?" The results and findings of the study show that key patterns of Iran's relations with the Middle East have followed two key components of minor interaction and intense and maximum confrontation in the field of energy diplomacy and in the context of regional political economy from 2003 to 2019. In this paper, the case-analytical and statistical research method is used based on the sources of the first category of energy and diplomacy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Energy Diplomacy
  • Energy Geopolitics
  • Oil
  • Gas
  • Middle East
آقابخشی، علی. (1379). فرهنگ علوم‌سیاسی، تهران: نشر نوبهار.
پوراحمدی، حسین. (1388). ندیپلماسی انرژی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه علمی دانش سیاسی، دوره 5، شماره 2، شماره پیاپی 10.
حافظ‌نیا، محمدرضا. (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، تهران: نشر پاپلی.
خبرگزاری فارس (25 تیر 1392)، گشت زنی ۱۰۰ شناور سپاه در خلیج فارس/ آمریکایی‌ها همه جا ما را می‌بینند، قابل دسترس در:
https://www.farsnews.com/news/13920625001479
سجادپور، سیدمحمدکاظم. (1390). «ساختار نوین اقتصاد سیاسی بین الملل و ژئوپلیتیک انرژی ایران (بررسی موردی: حوزه دریای خزر)»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 28.
شانا (3 خرداد 1391)، موقعیت استراتژیک ایران در میان دو قطب انرژی، قابل دسترس در: https://www.shana.ir/news/189376
شهریاری، سلطانعلی، فیروزان سرنقی، توحید، فرازمند، نیما. (1398). «بررسی سیاست‌های نفتی ایران در اوپک براساس نظریه بازی‌ها»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، دوره ۹، شماره ۱.
صادقی، اکبر؛ دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و آجیلی، هادی. (1397). «بایسته‌های دیپلماسی انرژی ایران در نظام اقتصاد سیاسی بین‌الملل»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال یازدهم، شماره 43.
عالیشاهی، عبدالرضا و سالاروند، معصومه. (1395). «بررسی تطبیقی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از سال 2001 تا 2016»، مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، دوره 3، شماره 9.
عبدالله خانی، علی. (1385). «بررسی و نقد نظریه امنیتی ساختن»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره سوم
عزتی، عزت‌الله و گل‌افروز، محمد. (1392). «راهبرد قدرت هوشمند ایران و نقش ژئوپلیتیک انرژی (نفت و گاز) در پیشبرد آن»، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، دوره 8، شماره 24.
عالیشاهی، عبدالرضا و سالاروند، معصومه. (1395). «بررسی تطبیقی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از سال 2001 تا 2016»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، دوره 3، شماره 9.
فکری، مریم (5 تیر 1398)، آینده‌نگری سرنوشت ایران در اوپک با توجه به افت تولید، خبرگزاری خبر آنلاین، قابل دسترس در:
https://www.khabaronline.ir/news/1273559
قهرمان‌پور، رحمان. (1397). «انرژی؛ پل استراتژیک تهران-آنکارا»، مجله دیپلماسی انرژی، شماره یازدهم.
کوزه گر کالجی، ولی و داداندیش، پروین. (1389). «بررسی انتقادی نظریه مجموعه امنیتی منطقه ای با استفاده از محیط امنیتی منطقه قفقاز جنوبی»، فصلنامه راهبرد، شماره 56.
مادسن، جولیان. (1386). جایگاه ایران در محاسبات استراتژیک چین، ترجمه علی حسین‌زاده، تهران: مرکز پژوهش‌های خلیج فارس.
مجله دیپلماسی انرژی (آبان 1397)، گفت وگو با فریدون برکشلی؛ رئیس گروه مطالعات انرژی وین، مجله دیپلماسی انرژی، شماره ازدهم.
نظری، روح‌اله، خداپرست مشهدی، مهدی و سیفی، احمد. (1396). «تحلیل رفتار ایران در سازمان اوپک: کاربردی از مدل‌های مارکف سوئیچینگ»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال هفدهم، شماره دوم.
هاشمی، فاطمه. (1390). «امنیت پایدار در خلیج فارس: موانع و ساز و کارها»،‌ فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هفتم، شماره اول.
یاری، احسان و رضایی، دانش. (1396). «دیپلماسی و امنیت انرژی جمهوری اسلامی ایران»، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 21.
Alhajji, A. F. (2004). U.S. ENERGY POLICY AND THE INVASION OF IRAQ: DOES OIL MATTER? The Journal of Energy and Development, Vol. 29, No. 2, pp. 209-232.
Aljazeera. (30 Sep 2019). Saudi oil attack: All the latest updates. At: https://www.aljazeera.com/news/2019/09/saudi-oil-attacks-latest-updates-190916102800973.html
Altaher, Nada and Robinson, Matthew (November 10, 2019). Iran has discovered an oil field with an estimated 53 billion barrels of crude, Rouhani says, CNN. At: https://edition.cnn.com/2019/11/10/business/iran-new-oil-field-intl/index.html
Barzegar, Kayhan. (July 24, 2012). Iran’s Strategy in the Strait of Hormuz, The Diplomat. At: https://thediplomat.com/2012/07/irans-strategy-in-the-strait-of-hormuz/
Bazoobandi, Sara. (July 1, 2011). Sanctions prompt Iran to remain relevant in the global energy calculus, The Atlantic council. At: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/energysource/sanctions-prompt-iran-to-remain-relevant-in-the-global-energy-calculus/
Buzan, Barry. (1991). People, State and Fear: The National Security Problem in International Relation, London, Harvester: Wheatsheaf.
Buzan, Barry and Wæver, Ole. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Society, Cambridge, United Kingdom: The Press Syndicate of the University of Cambridge. pp. 6–20, 41–47, 77–82. ISBN 0 521 81412 X.
Chen, James. (Sep 6, 2019). What Is the Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC)? Organization of the Petroleum Exporting Countries (OPEC), Investo Pedia. At: https://www.investopedia.com/terms/o/opec.asp
DiPaola, Anthony. (October 14, 2019). Saudi Aramco Says Damage From Drone Attacks That Plunged World Oil Market Into Chaos Is Already Fixed, Fortune. At: https://fortune.com/2019/10/14/saudi-aramco-oil-drone-attacks-damage-fixed/
Friedman, George (September 16, 2019). The Geopolitics of Iran’s Refinery Attack, GeopoliticalFutures. At: https://geopoliticalfutures.com/the-geopolitics-of-irans-refinery-attack/
Geopolitical Intelligence Services (16 December 2014). Iran gas an option for Europe as Russia leaves energy gap. At: https://www.gisreportsonline.com/iran-gas-an-option-for-europe-as-russia-leaves-energy-gap,energy,383,report.html
Griffiths, Steven (2019). Energy diplomacy in a time of energy transition, Energy Strategy Reviews, Volume 26.
Griffiths, Steven (November 2019). Energy diplomacy in a time of energy transition, Energy Strategy Reviews, Volume 26, 100386.
Gupta, M. (2010), Indian Ocean Region: Maritime Regimes for Regional Cooperation, London: Springer.
Haaretz (Sep 15, 2019). Explained Attack on Saudi Oil Infrastructure 'Serious Escalation' in Proxy War with Iran. At: https://www.haaretz.com/middle-east-news/attack-on-saudi-oil-infrastructure-serious-escalation-in-proxy-war-with-iran-1.7843934
Haynes, Suyin (JULY 23, 2019). The Strait of Hormuz Is at the Center of Iran Tensions Again. Here's How the Narrow Waterway Gained Wide Importance, The Time. At: https://time.com/5632388/strait-of-hormuz-iran-tanker/
Jaffe, Amy M. (29 October 2019). How Iran Can Hold the World Oil Market Hostage, Council on Foreign Relations. At: https://www.cfr.org/article/how-iran-can-hold-world-oil-market-hostage
Jaffe, Amy M. (3 July 2019). Iran, the Strait of Hormuz, and the Ever-Complex Geopolitics of Oil, Council on Foreign Relations. At: https://www.cfr.org/blog/iran-strait-hormuz-and-ever-complex-geopolitics-oil
Jaffe, Amy M. (October 29, 2019). How Iran Can Hold the World Oil Market Hostage, Council on Foreign Relations. At: https://www.cfr.org/article/how-iran-can-hold-world-oil-market-hostage
John Letzing (29 Jul 2019). Why is the Strait of Hormuz so important? World Economic Forum. At: https://www.weforum.org/agenda/2019/07/why-is-the-strait-of-hormuz-so-important/
Kemp, G. (1997). Energy Superb owl: Strategic Politics and the Persian Gulf and Caspian Basin, Washington D.C: Nixon Center for Peace and Freedom.
Kneissl, Karin (2011). Energy diplomacy: soft skills diplomacy and/or power‐politics? OSCE Conference in Ashgabat.
Letzing, John (29 Jul 2019). Why is the Strait of Hormuz so important? World Economic Forum. At: https://www.weforum.org/agenda/2019/07/why-is-the-strait-of-hormuz-so-important/
Maloney, Suzanne (April 21, 2016). Saudi Arabia’s clumsy oil diplomacy, Brookings. At: https://www.brookings.edu/blog/markaz/2016/04/21/past-is-prologue-saudi-arabias-clumsy-oil-diplomacy/
Mason, Robert (2014). Foreign Policy in Iran and Saudi Arabia: Economics and Diplomacy in the Middle East (Library of Modern Middle East Studies), Library of Modern Middle East Studies, Publisher: I.B.Tauris.
Middle East Institute (April 20, 2012). Understanding Iranian Foreign Policy. At: https://www.mei.edu/publications/understanding-iranian-foreign-policy
Mills, Robin (April 2016). Risky Routes: Energy Transit in the Middle East, Brookings Doha Center Analysis Paper, Brookings Institution.
Montazer Torbati, Hasan (2017). Iran's gas reach to Europe through pipeline, [In Persian], Year 2, Number11.
Oil & Gas Journal (December 2017). Worldwide look at reserves and production. At: https://www.ogj.com/home/article/17211002/worldwide-look-at-reserves-and-production
پژوهش های روابط بین الملل
دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 34
اسفند 1398
صفحه 81-114