چکیده
وجود مرزهای طولانی ایران با دولت‌های عربی؛ پیشینه دراز‌مدت روابط اجتماعی و میان‌فرهنگی ایرانیان و اعراب و موقعیت ژئوپلیتیک این دولت‌ها در حوزه خلیج فارس عواملی هستند که اهمیت روابط ایران و اعراب را برجسته می‌کنند. با توجه به ابعاد این موضوع، شاهد بوده‌ایم که تاریخ روابط میان این دولت‌ها هم پیامدهایی در سطح داخلی خود این کشورها، و هم منطقه‌ای و بین‌المللی داشته است. در این تحقیق بر اساس رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی در روابط بین‌الملل و مطالعه فرهنگی، به بررسی تاریخ روابط میان ایران و اعراب پرداخته و به دنبال پاسخ به این سؤال بوده‌ایم که زمینه‌ها و تحولات تاریخیِ اجتماعی و سیاسی، چگونه شکل گرفته و چه تأثیراتی بر رویکردهای هویتی و روابط میان این دو حوزه، و سیاست خارجی معاصر ایران و دولت‌های عربی بر جای گذاشته است؟ اهمیت دیگر این پژوهش در رابطه با ایران، به برنامه توسعه کشور و اهمیت ثبات منطقه‌ای آن باز می‌گردد. با توجه به موقعیت منطقه آسیای جنوب غرب که ایران را به عنوان یک حوزه فرهنگی مشخص در جوار اعراب قرار می‌دهد، نیاز است راهبرد بلند‌مدتی بر مبنای ایجاد ثبات و تعامل در منطقه به منظور تأمین فضای امن رقابت و فعالیت‌های اقتصادی و دیپلماتیک اندیشیده شود. به نظر ما دستیابی به چنین تعاملی می‌تواند بر اساس حل و یا به حاشیه راندن محورها و مؤلفه‌های فرهنگی ـ تاریخی تنش‌زا و همگرایی بر سر مؤلفه‌های مشترک باشد.
کتاب‌ها و مقاله‌ها:
ابن خلدون، عبدالرحمان(1382) مقدمه‌ی ابن خلدون.(جلد دوم) ترجمه‌ی پروین گنابادی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
احمدی، حمید(1388) بنیادهای هویت ملی ایرانی، چهارچوب نظری هویت ملی شهروند محور. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی
ازغندی، علیرضا(1376) روابط خارجی ایران (۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷) تهران، نشر قومس
باتامور، تام(1380) جامعه‌شناسی سیاسی. ترجمه‌ی محمد حریری اکبری، تهران: قطره
بی‌من، ویلیام(1386) زبان، منزلت و قدرت در ایران. ترجمه‌ی رضا مقدم‌کیا، تهران: نشرنی
پیگولوسکایا(1372) اعراب حدود مرزهای روم شرقی و ایران در سده های چهارم – ششم میلادی. ترجمه عنایت‌الله رضا. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
پطروشفسکی(1366) اسلام در ایران. ترجمه کریم کشاورز. تهران: انتشارات پیام.
جنبش شعوبیه([بی تا]) آذرگشنسپ. < http://azargoshnasp.net/genocide/arab/jonbeshsh.htm>
حق‌شناس(1390) «ایران و اعراب و رابطه‌ای از جنس دیگر»، دیپلماسی ایرانی. آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.irdiplomacy.ir
راجین، چارلز و دانیل شیرو (1388)«نظام جهانی امانوئل والرشتاین: جامعه‌شناسی و سیاست به عنوان تاریخ» در تدا اسکاچپول: بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی. ترجمه‌ی هاشم آقاجری. تهران: نشر مرکز.
زیدان ، جرجی(1379) تاریخ تمدن اسلام ، ترجمه علی جواهرکلام ، تهران : امیرکبیر
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379) تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران : امیرکبیر
رضایی، نسرین(1390) «از حامی اعراب تا عرب حامی ایران/ روابط تهران- طرابلس از آغاز تا دوره جنگ». تاریخ ایرانی (15/فروردین/1390) آخرین دسترسی: 22/دی/1390. www.tarikhirani.com
رمضانی، روح الله (1383) چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
سلطانی‌مقدم، سعیده(بی‌تا) «وزارت در دوره‌ی عباسیان». پایگاه اینترنتی پژوهشکده‌ی باقرالعلوم. آخرین دسترسی: 22/دی/1390http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=34731#_ftnref6
صادقی، حسین(1390) «اصلاحات، دوره طلایی روابط ایران و اعراب بود». دیپلماسی ایرانی. آخرین دسترسی: 22/دی/1390
فرخ، کاوه(1383) «میراث پان عربیسم». اطلاعات سیاسی – اقتصادی. بهمن و اسفند 1383 - شماره 209 و 210.
قانون، مرتضی(1381) دیپلماسی پنهان. تهران: فرهنگسرای طبرستان
کوهن، جرالد(1388) «اعراب، ایرانی‌ها و یهودی‌ها. ضرورت معامله با ایران برای حفظ منافع آمریکا». متن ترجمه در آفتاب نیوز 28/ اردیبهشت. 1388. آخرین دسترسی: 22/دی/1390
لیتل، دانیل(1388) تبیین در علوم اجتماعی. ترجمه‌ی عبدالکریم سروش. تهران: نشر صراط
لینکتر، اندرو(1386) جامعه شناسی تاریخی و روابط بین الملل، ترجمه‌ی علیرضا طیب. تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه
مجتهدزاده، پیروز(1385) «ایران تمدنی کهن و ملتی جدید(1)» مجله سیاست داخلی. زمستان 1385 شماره 1 صص 117 تا 146
مشیرزاده، حمیرا(1389) تحول در نظریه های روابط بین الملل. تهران: سمت
ممتحن، حسین‌علی (1367) نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی ، تهران : باورداران
نجفی فیروزجایی(1388) نگاه اعراب به ایران؛ گفتمانها و رویکردها. تهران: معاونت پژوهشهای سیاست خارجی
هانینگتون، ساموئل (1378) برخورد تمدنها: بازسازى نظم نوین جهانى، ترجمه محمد على رفیعى. تهران: دفتر پژوهش هاى فرهنگى.
گزارش‌ها و مصاحبه‌ها:
آفتاب نیوز(17/خرداد/1389) «رییس مرکز مطالعات ایرانی آکادمی لندن: در دوره اصلاحات ایران توانست اعتماد کشورهای جهان را جلب کند» آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.aftabnews.com
ابتکار (14/دی/1387) « سه نگرانی عمده اعراب از بهبود روابط ایران و آمریکا »
تابناک(28/آبان/1390) «تصویب محکومیت طرح ترور سفیر عربستان» آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.tabnak.com
خبرآن‌لاین(28/3/1390) «گاهشمار مهمترین تحولات میان در روابط ایران و عربستان/ جدول» آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.khabaronline.com
عصر ایران(11/فروردین/1390) «وزیر امور خارجه کویت: اخراج 3 دیپلمات ایرانی و فراخواندن سفیر از تهران» آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.asriran.com
مجتهدزاده، پیروز در گفتگو با اسلام آن‌لاین (30/شهریور/1388) «رویکرد احمدی‌نژاد به اعراب منفعلانه است» آخرین دسترسی: 22/دی/1390 www.islamonline.com
نقیب‌زاده، احمد(1388) تاثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی
هرمیداس باوند، داود در مصاحبه با خبرآن‌لاین(1390) «ناصریسم در برابر ناسیونالیسم ایرانی/ بازخوانی تقابل تاریخی ایران و مصر در گفت‌و‌گو با هرمیداس باوند» آخرین دسترسی: 22/دی/1390
Haass, Richard N. (2006). "The New Middle East". Foreign Affairs 85 (6) November/December 2006
"Iran–Iraq Border 1840–1958" (1989) Cambridge Archive Edition .Editor: R. Schofield. Web editioned available on: <http://www.archiveeditions.co.uk/titledetails.asp?tid=49#> last accessed: 1/13/2010
Lewis, Bernard (2001) Iran in History. < www.dayan.org/mel/lewis.pdf>
New York Times (December 22, 2006) "Bickering Saudis Struggle for an Answer to Iran’s Rising Influence in the Middle East". Last accessed: 1/13/2010
Pipes, Daniel (1989) The Long Shadow Culture and Politics in the Middle East. New Brunswick: Transaction
Rajaee, Farhang (1993) The Iran-Iraq War .University Press of Florida
Ramazani (1986) "Arab-Iranian Relations in Modern Times" Iranica Vol. II, Fasc. 2, pp. 220-224
Reuters (Nov, 29, 2010) "Saudi king urged U.S. to attack Iran: WikiLeaks"
)